Pustoš u nekadašnjem rudarskom naselju

Aleksinački rudnik, gigant mrkog uglja sa šest jama, u kojima je radilo oko pet hiljada rudara, otvoren davne 1883, a zatvoren 1990. godine, sada deluje toliko sablasno da bi mogli da posluže za snimanje filmova strave i užasa. Istoimeno rudarsko naselje u kome, kako nam rekoše, žive mrtvi i živi rudari, ima 1.600 stanovnika. Umesto 500 đaka, osnovna škola ima manje od 200.

Nijedna firma ne radi. Tu je i ambulanta u kojoj lekar opšte prakse i stomatolog rade svakog drugog dana, i to samo pre podne. Meštani naselja ne pamte kada je gostovala neka pozorišna ili bioskopska predstava, a u hotel "Rudar" danima niko ne svraća.

- Najveća proizvodnja bila je šezdesetih godina, kada se proizvodilo po 400-500 hiljada tona uglja. Međutim, kako je u to vreme nafta postala glavno sredstvo za ogrev, a ugalj nerentabilan, radilo je samo drugo okno. Godišnja proizvodnja je smanjena četiri puta. No, i pored toga, to je bila dobra proizvodnja i rudnik je sam sebe izdržavao - precizira Ljubiša Stanojević, nekada smenovođa, a sada predsednik Sindikata.

Masovno iseljavanje iz naselja počelo je 1983. godine kada je poginulo 35 rudara, a naročito 1989. godine, kada je 91 kopač crnog zlata stradao u oknu. Godinu dana kasnije vlada je zatvorila Aleksinački rudnik, iako je imao bilansne rezerve od preko 30 miliona tona jednog od najkvalitetnijeg mrkog uglja u Srbiji.

- Samim tim, ovo naselje je već mrtvo. Znate li šta je značilo kada hiljade rudara primi plate i krene da kupuje. Grad je cvetao! Sada više nema nikavu perspektivu. Pored toga, 1982. godine u Nemačkoj je kupljena oprema za široko čelo u vrednosti od 8 miliona ondašnjih nemačkih maraka, koja bi duplirala proizvodnju. Nažalost, veći deo opreme ostao je 700 metara pod zemljom. Dve godine posle nesreće u naselju se nije mogla čuti muzika. Pored porodica stradalih rudara, unesrećeni smo i mi koji smo ostali živi - dodaje Stanojević.

Vreme kada je rudnik izdržavao ceo region i kada su u naselje dolazile javne ličnosti žive, samo u sećanjima vremešnih ljudi.

- Imali smo prve spratne zgrade. Boka Petković, otac glumice Zlate, podigao je najlepši Dom rudara u ondašnjoj Jugoslaviji. Bili smo najurbanije naselje u okolini, u koje godinama niko ne ulaže. Jedino je CHF adaptirao osnovnu školu - tužno će Nikola Papović, koji je radio kao bravar na održavanju.

- U srećna vremena, ponuda na pijaci u naselju bila je mnogo bolja nego u Aleksincu, a sada imamo samo dva dragstora. U hotel danima ne uđe nijedan gost - dodaje Toplica Blažanović, konobar.

- Nekad je ovde bila banja, a sad je Cigan mala i naselje izbeglica. Nemam ništa protiv njih, ali zašto opština šalje ovde samo socijalne slučajeve? - pita se Albin Zemljak, penzionisani rudar, čiji je otac Jože, takođe, bio rudar.

Nedeljka Ružić, koja se 1951. godine doselila u naselje s roditeljima Lukom i Nikosavom i osmoro braće i sestara, period detinjstva i odrastanja pamti kao najlepši u svom životu.

- Nekada je ovaj rudarski gradić bio poput botaničke bašte, pun ljudi raznih nacionalnosti Belgijanaca, Nemaca, Dalmatinaca, Hrvata, Slovenaca, Bugara i Albanaca. Svi smo živeli kao jedna porodica. Vrata se nisu zaključavala, pa je svako mogao da uđe u svačiji stan. Sada većinu življa čine Romi, koj su uništili travnjake i doneli svoj stil života i navike.

Ona kaže da su najtužnije bile sirene, koje su nagoveštavale nesreću.

- Sirene su nas najčešće budile rano ujutru ili noću, što je bilo posebno sablasno. Svi žitelji bi tada trčali ka oknu, bez obzira na to da li su njihovi rođaci bili u smeni. Rudnik je bio u polumraku, a iz okna su izlazili crni, zamašćeni ljudi kojima su se nazirale samo beonjače. Naselje Aleksinački rudnik je mrtav grad, s rudarima ispod zemlje i penzionisanim rudarima, koji još njome hodaju - plačući priča Nedeljka.

Okna zarastaju u travu. Umesto sirena, nad njima sablasno šumi vetar, koji neprestano podseća na tragediju koja je zadesila nekada vrlo živ grad.