Stodesetogodišnjica stradanja aleksinačkih sveštenomučenika

Ne postoji tačan broj i tačna slika koliko je sveštenika postradalo, jer ti podaci iz različitih razloga, nisu naučno prikupljeni, obrađeni i provereni.

Po završetku Prvog svetskog rata, avgusta 1919. godine, na vanrednoj skupštini srpskog sveštenstva Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, proti Stevanu Dimitrijeviću bilo je povereno da izradi spomenicu sveštenika stradalih u Prvom svetskom ratu. Spomenica je delimično objavljena u „Vesniku Srpske Crkve“ br: XV, od 24. jula 1919. godine, a dopunjena u istom časopisu 1921. godine, br: IX- X, na stranama 50- 62. O stradanjima sveštenika niške eparhije pisao je 1922. godine i Jovan Hadži Vasiljević u svom delu „Bugarska zverstva u Vranju i okolini 1915- 1918,“ kao i leskovački učitelj i pisac Sreten Dinić u delu „Bugarska zverstva u vranjskom okrugu“ štampanom u dve knjige 1921. godine. U novije vreme kruševački prota Dragić Ilić objavio je stara pisana svedočanstva o stradanjima sveštenika u svojoj knjizi „Ptice iz Naisa“ iz 2005. godine.

O stradanju sveštenika niške eparhije, ostala su sačuvana svedočanstva dvojice preživelih pirotskih sveštenika - Milije Jončića (1870.- 1951.) i Dimitrija Mijalkovića, koji su svedočili i o tome kako su preživeli rat. Njihova svedočanstva možete pročitati na sajtu Eparhije niške.

Postradali sveštenici aleksinački

U paraklisu niške Saborne Crkve nalazi se spomen ploča sa imenima postradalih sveštenika niške eparhije u Prvom svetskom ratu. Ovde ćemo izdvojiti samo stradalnike iz aleksinačke parohije, celoviti tekst ispratite na sajtu Eparhije niške.

Avram Milovanović, prota namesnik aleksinački; rođen je februara 1853. godine u selu Nozrina u svešteničkoj porodici prote Milana Milovanovića, paroha aleksinačkog.

Završio je Osnovnu školu, nižu Gimnaziju i Bogosloviju. Bio je oženjen Persidom Živković sa kojom je imao petoro dece. Rukopoložen je u đakonski čin 10. a u prezviterski 11. oktobra 1874. godine. Službovao je najpre kao kapelan svom ocu u Aleksincu, a kasnije paroh u selu Boljevac. Kao pristalica Radikalne stranke bio je aktivni učesnik Timočke bune 1883. godine, zbog čega je kao mlad sveštenik osuđen na smrt. Kasnije je kazna preinačena na dvadeset godina robije, od čega je odležao samo dve i po u Beogradskoj tvrđavi, kada je amnestiran od strane Kralja Milana Obrenovića. 1899. godine je postavljen za drugog aleksinačkog paroha i okružnog protu aleksinačkog. 1902. godine dobija protojerejski čin od episkopa niškog Nikanora, a bio je odlikovan i ordenom svetog Save III, IV i V stepena.      

Bio je član Svešteničkog udruženja, dobrotvor Srpske književne zadruge, predsednik Crvenog Krsta u Aleksincu, predsednik Kulturnog društva u Aleksincu i profesor Veronauke u Aleksinačkoj Gimnaziji.

Prvi svetski rat ga je zatekao u Aleksincu. Uhapšen je i odveden u zatvor u niškoj tvrđavi. Zajedno sa grupom sveštenika je odavde odveden 18. novembra 1915. godine i ubijen kod sela Jelašnica nedaleko od Niške Banje. Sadašnja ulica Lole Ribara u Aleksincu je dugo nosila naziv Ulica Prote Avrama.

Mileta Stefanović, prota aleksinački; rođen je 9. maja 1846. godine u selu Moravac. Završio je Osnovnu školu, četiri razreda Gimnazije i tri razreda Bogoslovije. Rukopoložen je u đakonski čin 30. novembra 1868. godine, a u prezviterski čin 6. decembra 1868. godine. Službovao je na parohijama velesničkoj, grejačkoj i subotinačkoj, a od 1910. godine na trećoj aleksinačkoj parohiji. Episkop niški Nikanor Ružičić odlikovao ga je protojerejskim činom 1907. godine. Postradao je kod sela Jelašnica, zajedno sa ostalim sveštenicima.

 Đorđe Z. Jovanović, paroh aleksinački; rođen je 27. oktobra 1860. godine u Sokobanji.

Završio je Osnovnu školu, četiri razreda Gimnazije i četiri razreda Bogoslovije. Bio je najpre učitelj i pisar negotinske konzistorije. Rukopoložen je u đakonski čin 21. novembra 1883. godine, a u prezviterski čin 2. februar 1884. godine. Službovao je na parohiji u selu Subotinac, a zatim kao kapelan u Nišu. 27. septembra 1900. godine postavljen je za paroha prve aleksinačke parohije. Bio je profesor muzike i Crkvenog pojanja u Učiteljskoj školi u Aleksincu od 1896. godine do smrti 1915. godine. Postradao je kod sela Jelašnica sa grupom ostalih sveštenika.

Dimitrije Stanković, paroh rutevački; rođen je 1. marta 1869. godine u Aleksincu. Završio je Osnovnu školu, četiri razreda Gimnazije i Bogosloviju. Rukopoložen je u đakonski čin 8, a u prezviterski 11. oktobra 1900. godine, od strane episkopa niškog Nikanora Ružičića. Službovao je na deligradskoj parohiji, a zatim na rutevačkoj. 24. jula 1911. godine odlikovan je crvenim pojasom. Bio je član Srpske književne zadruge. Postradao je kod sela Jelašnica zajedno sa ostalima.

Milan Đorđević, paroh subotinački; rođen je 27. jula 1882. godine u Tekiji. Završio je Osnovnu školu, četiri razreda Gimnazije i Bogosloviju. Od 5. maja 1904. godine do 20. septembra 1905. godine radio je kao poreski pomoćnik, a zatim kao učitelj. Od novembra 1907. godine službovao je kao pisar niškog Duhovnog suda. U đakonski čin je rukopoložen 25. decembra 1906. godine, a u prezviterski 11. februara 1910. godine. 2. marta 1910. godine postavljen je na subotinačku parohiju. Postradao je kod sela Jelašnica.

Milutin Popović, paroh mozgovski; bio je oženjen Natalijom Popović sa kojom je imao kćerku Mariju. Na mozgovskoj parohiji je službovao od 17. juna 1913. do 12. novembra 1915. godine. Postradao je kod sela Jelašnica.

Petar Marinković, paroh trnjanski, srez rasinski, okrug kruševački; rođen je 8. jula 1858. godine u Prokuplju.

Završio je Osnovnu školu u Prokuplju i tri razreda Bogoslovije. Od 1878. do 1881. godine bio je učitelj. Rukopoložen je u đakonski čin 12. a u prezviterski 13. decembra 1881. godine. Kratko vreme je službovao kao sveštenik u Dobriču i na parohijama gajtanskoj i dažanjskoj. Odlikovan je srebrnom medaljom za hrabrost u oslobodilačkom ratu 1878. godine. 1904. godine odlikovan je crvenim pojasom. 1884. godine je postavljen za paroha trnjanskog. Na ovoj parohiji je ostao do februara 1917. godine, ali su mu bugarske okupacione vlasti zabranile da vrši bogosluženja. Uhapšen je 28. februara 1917. godine i odveli u kancelariju Moravskog sreza u selu Prćilovica. Nije poznato gde je postradao, ali se pretpostavlja da je ubijen na rasinskom mostu u Kruševcu i da mu je telo bačeno u reku.

Đorđe Čemerikić, paroh nozrinjski, srez moravski, okrug niški; rođen je 1864. godine u Prizrenu u zanatlijskoj porodici. U Prizrenu je završio Osnovnu školu i Bogosloviju. Od 1880. do 1897. godine je službovao kao učitelj u Prizrenu. Rukopoložen je u đakonski čin 22. novembra 1892. godine, a u prezviterski čin 6. januara 1899. godine. Službovao je u Tetovu i Skoplju, gde je 1902. godine proizveden u protojereja. 1. septembra 1905. godine prelazi u Srbiju i biva postavljen na parohiju u selu Jagličje u Zaplanju. Od 1908. do 1909. godine službovao je na gabrovačkoj parohiji, a od 1909. do 1911. godine bio je čuvar manastira Naupare, paroh i učitelj u ovom selu. 20. juna 1911. godine premešten je na nozrinsku parohiju. Govorio je turski i albanski jezik. Po izbijanju rata otišao je u rodni Prizren, odakle je krenuo natrag u Nozrine. U Vranju mu se gubi svaki trag. Nije poznato gde je postradao. Postoje pretpostavke da je ubijen u Grdelici. Njegov sin je bio Jovan Čemerikić, predsednik Niške opštine u vreme Drugog svetskog rata. 

Jovan Antić, prota grejački, srez moravski, okrug niški; na grejačkoj parohiji je službovao od februara 1909. godine do 28. februara 1917. godine. Bugari su ga 1917. godine izveli iz kuće u poveli za Niš i ubili u putu. Sreten Dinić svedoči da je ubijen na mostu koji vodi prema Aleksincu i bačen u Moravu, zajedno sa protom Avramom Jovanovićem. 

Mihailo Stojanović, paroh kulinski; najpre je službovao kao sekretar niškog Duhovnog suda, a 1907. godine postavljen je za paroha u selu Kulina. Upokojio se 1917. godine na prinudnom radu kod Trevne, prilikom izgradnje novog puta.

Đorđe Jovanović, paroh rasnički; najpre je službovao na parohiji u selu Subotinac. Postradao je u Jankinoj Padini.

Povratak preživelih sveštenika iz zarobljeništva

Svedočanstvo o interniranim sveštenicima niške eparhije, njihovom boravku u Bugarskoj i povratku u Srbiju, sačuvao je prota leskovački Milun Stojadinović (1864- 1940), koji je interniran u Bugarsku krajem 1915. godine i zatočen u logorima Haskovo, Paničerevo i Eska Džumaja.  Njegovo svedočanstvo objavio je prota Dragić Ilić u svojoj knjizi „Ptice iz Naisa“ iz 2005. godine. 

Iz zarobljeništva stigao je zajedno sa 146 srpskih sveštenika 21. oktobra 1918. godine u Pirot, gde im je priređen doček sa Litijom. Zajedno sa njim iz zarobljeništva se vratio i prota Stevan Dimitrijević. Sa ovog događaja ostala je sačuvana jedna fotografija. 

Po završetku Prvog svetskog rata, porodice postradalih sveštenika sakupili su njihove posmrtne ostatke i sahranili ih u porodičnim grobnicama. Posmrtni ostaci sveštenika koji nisu identifikovani ili koje nije imao ko da sahrani, sakupljeni su i položeni u zvonik Sabornom hrama u Nišu u kome su se nalazili sve do požara 2001. godine. U arhivi eparhije niške ostala je sačuvana jedna fotografija iz dvadesetih godina HH veka, zabeležena na parastosu sveštenomučenicima pobijenim u Jelašnici.