Najveće svetske pandemije (2. deo)

Španska gripa: Kako se Prvi svjetski rat počeo bližiti kraju, stanovništvo je počela desetkovati nova bolest, koja je u par mjeseci primila ne samo razmjere epidemije, već i pandemije. Španska gripa pojavila se u martu 1918. i do kraja iste godine usmrtila je skoro 40 miliona ljudi. Za usporedbu, u celom I sv. ratu poginulo je od ratnih zbivanja nešto više od 8 miliona ljudi. Sam uzročnik smrti najčešće je bila upala pluća, izazvana virusom španjolske gripe, popraćena najčešće obilnim krvarenjem. 

Simptomi su inače bili klasični simptomi gripe, uz to što su se javljale crne točke najčešće po licu, a smrt je nastupala u pravilu 48 sati nakon zaraze. Virus španjolske gripe uzrokuje mikrob H1N1, a znanstvenici smatraju da je virus prešao s ptica na ljude u SAD-u. Naziva se upravo španjolskom gripom, jer su španjolski mediji najviše pisali o gripi kad se pojavila, budući da Španija nije suđelovala u I sv. ratu. Ljudski organizam za razliku od ptičjeg nije imao dovoljno razvijen imunitet da se bori protiv te bolesti, kao što američki domoroci nisu imali imunitet na evropske bolesti. Epidemija se nakon otprilike godinu dana utišala, te je virus preuzeo manje opasan oblik, no procenjuje se da je od španske gripe umrlo oko 100 miliona ljudi.

Crna smrt koja je 1348. godine prepolovila evropsko stanovništvo, a usmrtila je  velik broj ljudi u Kini i Indiji smatra se prvom pandemijom. Simptomi su uključivali otečene limfne žlijezde, groznicu, kašalj, krvave izbljuvke i poteškoće s disanjem. Crna smrt je dugo smatrana epidemijom kuge,  koja se na ljude prenosila preko štakora i buha, no novija istraživanja osporavaju tu teoriju.
Naime, neki naučnici smatraju da je bolest koja je u 14. veku harala Europom bila slična eboli, te da se ne radi o kugi, budući da se radi o bolesti koja može rezultirati velikim gubitkom krvi. Iako se naučnici  ne mogu usuglasiti koja je bolest skrivila toliko smrti, istorija je zabeležila kao „Crnu smrt“ zbog njezinog figurativnog značenja, a ne zbog akralne nekroze - simptoma bolesti zbog kojeg bi koža bolesnika pocrnila zbog potkožnog krvarenja. Osim po smrtnosti bolest je ostala zapamćena i po tome,  što je izmijenila socijalnu strukturu ondašnjeg stanovništva, te je promenila način razmišljanja ljudi tog doba,  koji su tada počeli živjeti za 'ovaj trenutak'.

Malarija je bolest koja je među ljudima prisutna oko 4.000 godina te je zabilježena i u nekim grčkim đelima, te indijskim i kineskim tekstovima. Već su u prvim tekstovima ondašnji naučnici povezali bolest sa komarcima. Naime, malarija se prenosi komarcima koji bolest prenose na čoveka dok se hrane njegovom krvlju.Nakon što mikrobi koji uzrokuju tu bolest došavši u krv, ulaze u eritrocite i uništavaju ih u potpunosti. Simptomi uključuju visoku temperaturu, groznicu, bol u mišićima te glavobolje. Malarija je, otkad se pojavila, uzrokovala velik broj smrtnosti širom sveta, te je broj života koje je odnela teško proceniti. Iako se malarija danas uspešno leči, ona je još uvek veliki problem u svetu, posebno u siromašnim zemljama,  gde lekovi nisu dostupni. Na mogućem efikasnom se cjepivu protiv malarije još uvek radi.

Tuberkuloza: U DNK-u egipatskih mumija pronađeni su uzročnici tuberkuloze što pokazuje da i ova bolest ima dugačak staž među čovečanstvom. Bakterija koja se širi zrakom, napada pluća uzrokujući bolove u plućima, slabost, gubitak težine, kašalj i obilno znojenje. U nekim slučajevima bolest napad i mozak, bubrege i kičmenu moždinu.Velika epidemija tuberkuloze započela je u Evropi u 17. veku i harala je puna dva veka. Poznata kao 'velika bela kuga' bila je iznimno velik problem u afričkim kolonijama, te još danas desetkuje siromašno afričko stanovništvo, iako za bolest postoji i cjepivo i lek. No ipak,  od onih koji razviju aktivni oblik bolesti, svake godine na svetu umire oko dva miliona ljudi, što tuberkulozu čini najsmrtonosnijom zaraznom bolešću iza AIDS-a.

Kolera: Indijci su bili upoznati s kolerom od davnina, no ostatak je sveta došao u dodir s tom bolesti tek u 19. veku. Bolest zahvata celo tanko crevo, a uzrokuje proliv, povraćanje, grčeve u mišićima, dehidraciju, oliguriju i kolaps. Imunološki sistem većine ljudi može lako 'pobediti' koleru, no samo ako spreče dehidraciju u prvih nekoliko dana. Bolest se obično širi kontaminiranom hranom i vodom, a u retkim slučajevima i neporsdnim kontaktom ljudi. Kolera je podstakla povećanje brige oko higijenskih uslova i navika, te se smatralo da je epidemija uspešno zaustavljena i da je bolest nestala. No ponovo se javila 1961. godine u Indoneziji i proširila na velik deo sveta, te je prisutna i danas. Smatra se da godišnje od kolere oboli 300.000 ljudi, te da od oboljelih njih oko 4.000 umre.

AIDS je zasigurno najozloglašenija i najraširenija bolest današnjice. Pojavila se negde 80-tih godina prošlog veka i otad ubila više od 25 miliona  uglavnom mladih ljudi. AIDS je kronična neizlečiva bolest uzrokovana HIV-om (Human Immunodeficiency Virus). Prenosi se krvlju, seksualnim kontaktom, s majke na nerođeno dijete, tokom poroda i kasnije dojenjem. HIV oštećuje i uništava stanice imunološkog sistema i tako onemogućuje organizmu da se „bori“ protiv bakterijskih, virusnih i gljivičnih infekcija,  s kojima se inače organizam bori bez ikakvih poteškoća. Nasučnici/znanstvenici smatraju da je bolest prešla tokom 20. veka s majmuna na čoveka,  te se ubrzo proširila i to pogotovo ponovno po Africi, prvenstveno zbog needukovosti  stanovništva o bolesti. Prema nekim statistikama, trenutno je 33.2 miliona ljudi u svetu HIV pozitivno, a samo 2007. godine od AIDS-a je umrlo 2.1 miliona ljudi.

Žuta groznica je teška virusna bolest koju prenose komarci. Proširila se poglavito po europskim kolonijama u Americi, te je i sam Napoleon nakon što je poslao vojsku od 33.000 vojnika u Luisianu, a zahvaljujući žutoj groznici vratilo mu ih se samo 4.000 živih, u strahu da ne ostane bez vojske odlučio prodati koloniju. Tipični simptomi žute groznice su visoka temperatura, groznica, glavobolja, bolovi u mišićima te povraćanje. Otkazivanje jetre uzrokuje da tijelo poprimi žutu boju, otkud i ime bolesti. Usprkos cjepljenjima i lekovima,  bolest je u Južnoj Americi i Africi još uvek prisutna, a smrtnost kod te bolesti iznosi 30-50%.

Pegavi tifus: za vreme ratova kad se npr.  u rovovima ili logorima velik broj ljudi nalazi u zatvorenom nečistom prostoru, velika je mogućnost da se pojave telesne uši s kojima su se kroz istoriju  morali boriti svi prenatrpani gradovi i prostori. Telesna uš svojedobno je harala za vreme II sv. rata kada je i prenosila pjegavi tifus, odnosno rovovsku groznicu. Podizanjem eko-higijenskog standarda,  ta je vrsta uši danas gotovo iskorenjena. Simptomi koji se javljaju kod pjegavog tifusa su glavobolja, gubitak apetita, mučnine i visoka temperatura. Budući da bolest utiče na cirkulaciju, javlja se i gangrena,  te otkazivanje bubrega i upala pluća. Uz to, mogu se javiti i halucinacije i otkazivanje srca. Povećanjem sanitarnih uslova, pegavi je tifus nestao, premda se još ponekad javlja u siromašnijim delovima sveta.

Pripremili:
Rade Biočanin
Božo Marković-Nesvrćanin
Mubina Čolaković