Pomen Nikolaju Rajevskom i herojima stradalim u Gornjem Adrovcu

I ove godine 2.septembra održana je liturgija u crkvi Svete Trojice koju je predvodio episkop niški Arsenije. Potom su brojne delegacije položile cveće  kod spomenika podignutog na mestu pogibije Nikolaja Nikolajeviča Rajevskog, održan je prigodan kulturno-umetnički program i uglavnom to je isto kao svake godine.

Međutim, Rajevski i sama crkva Svete Trojice zaslužuju mnogo više; crkva bi mogla  biti mesto hodočašća srpskog i ruskog naroda, mesto zbližavanja bratskih slovenskih naroda i poštovalaca pisane reči. Najpre, velikana svetske književnosti Lava Nikolajeviča Tolstoja. 

Sama crkva Svete Trojice ima burnu istorijsku prošlost. Pomenućemo samo neke detalje.

Dr Dragan Nedeljković (1915–2015.), istaknuti slavista i profesor univerziteta u Beogradu, Bordou i Parizu, član Evropske akademije nauka, umetnosti i književnosti sa sedištem u Parizu i autor više od 400 stručnih, naučnih i književnih radova, napisao je i pogovor za knjigu „Vronski – čast i ljubav“ Budimira Potočana, izdanje kuće „Filip Višnjić“, Beograd, 2002.

Knjiga govori o Nikolaju Rajevskom, alijas Alekseju Vronskom iz Tolstojevog klasika „Ana Karenjina“. Makar ono što srpska javnost, ona čitalačka, mada dobrim delom i „stručna“ želi da dokaže kako je ruski plemić i pukovnik Nikolaj Rajevski, koji je poginuo u boju s Turcima 1876. u Gornjem Adrovcu, kao ruski dobrovoljac u ratu za oslobođenje Srbije, zbilja Grof Vronski iz slavnog romana.

Inače, porodica Rajevskog je na mestu pogibije pukovnika podigla crkvu i sagradila prostrani parohijski dom. Na povećem crkvenom imanju, lepo uređenom, uz drvored lipa donetih iz Rusije, blještala je prelepa crkva Svete Trojice. Narod je prozvao i Ruskom, odnosno Šarenom crkvom; zbog opeke i prozorskih stakala u više boja. Crkva je osveštana 1903. godine. U pomenutom članku profesor Nedeljković govori o poseti sovjetskog književnika Ilje Erenburga Jugoslaviji. Neposredno nakon oslobođenja u Drugom svetskom ratu. Naime, Erenburg je posetio našu zemlju i hteo je da vidi i spomen hram u slavu pukovnika Rajevskog, međutim sovjetskom književniku pokazana je crkva „Svetog Nikole“ u Aleksincu umesto one iz Gornjeg Adrovca!

Fotografija aleksinačke crkve i tekst o ovome objavljeni su u sovjetskom časopisu „Aganjok“. Profesor Nedeljković je pročitao taj članak i lično se potom uputio u Gornji Adrovac, da bi ustanovio zašto su srpske vlasti obmanjivale visokog sovjetskog zvaničnika. Imao je šta da vidi. Crkva je bila opustošena. Počupani su vrata i prozori, odnet mermer iz parohijskog doma. Ikone na ikonostasu,  izrađene od ruke italijanskih majstora, po kazivanju meštana odneo je čovek u „Fići“. Prethodno je naočigled seljaka isekao ikone žiletom i nožem. Seljaci su čak poskidali crep s parohijskog doma i razneli drvenu građu. Crkveno zvono nisu mogli odneti. Bilo je suviše teško, pa pošto je samo srušeno, ostalo je da stoji napuklo na platou ispred crkve. Decenijama potom u neograđenoj crkvenoj porti mirno se napasala stoka meštana. Bilo je to vreme isterivanja Boga a uterivanja komunizma u srpski narod. U to vreme, tačnije na Veliku Subotu, 23. aprila 1947. ubijen je jerej Božidar Dimitrijević, sveštenik u Gornjem Adrovcu. Ubijen je iz puške, pucnjem kroz prozor. Dok je sedeo sa ženom i decom u kući. Pre toga u više navrata komunisti su mu savetovali da skine mantiju i mirno poživi u slobodi.

Profesor se potom uputio u grad Aleksinac i tadašnjim opštinskim vlastima izrazio svoje zgražavanje vandalskim činom njegovih sunarodnika. Opštinari su ga nezaintertesovano saslušali i ispratili s podsmehom!

Ipak, da ne grešimo dušu, nisu samo Srbi skrnavili zadužbinu ruskih plemića i spomen crkvu Nikolaja Rajevskog. Još pre Srba, bugarski okupatori, valjda pravoslavne vere,  oktobra 1915. godine opljačkali su crkvu i polomili prozore. O tom varvarskom činu svedočanstvo je ostavio Andrej Šemjakin, naučni savetnik Instituta za slavistiku Ruske akademije nauka. Istoričar i pisac i veliki srpski prijatelj, koji je nažalost preminuo početkom 2018. Tek nakon oslobođenja 1918. i najviše zaslugom poznatog adrovačkog sveštenika, prote Svetislava Žujovića crkva i parohijski dom su obnovljeni i sređeni, mnogo toga je izgrađeno i unapređeno, a sama crkva Svete Trojice bila je mesto hodočašća i prijateljstva ruskog i srpskog naroda.

Navešćemo reči prote Svetislava Žujovića o bugarskom skrnavljenju crkve u vreme okupacije:

„Usled najezde Austro-Nemačkog sa severa Srbije i skotova Bugara sa juga potpisani je pobegao prema Albaniji sa vojskom do Drača, a odatle lađom u Marsej u Francuskoj. Od crkve i kuće pobegao 24. oktobra 1915., a vratio se u Srbiju 8. januara 1919. godine u Beograd. Oko 15. februara došao na ruševine svojih kuća i crkvenih zgrada. Blagodaran svemogućem Bogu, saveznicima i srpskoj vojsci. Bugarske satanske životinje odnele su iz crkve sve pa čak i sveti prestol oskrnavili, odgolivši ga do kamena. Krstove, knjige, odežde, kandila, jednom rečju sve odneli. Pored crkvene kuće kuršumima pucali i na crkvu, izrazbijali krov i prozore. Jednom rečju uradili su sve što neljudi rade.“

Jedno od najnaprednijih i najbogatijih aleksinačkih sela u Kraljevini Jugoslaviji potpuno je izmenilo svoj lik u socijalističkoj državi, a danas je pred nestajanjem. Mnogi vide razlog tome u bezbožništvu samih meštana, koji su poharali crkvu i ubili sveštenika. Tek mnogo godina nakon rata počelo se sa službom u crkvi. Jedna je održana 1998. godine. Liturgiju je služio Patrijarh Pavle uz sasluženje Vladike Niškog Irineja.                                                                                      

P.S. 1975. godine ponovo je jedna sovjetska delegacija najavila  dolazak u Aleksinac, s namerom da poseti Rusku crkvu u Gornjem Adrovcu. Tadašnji predsednik opštine Aleksinac, Rodoljub Dimić, otišao je do crkve u Adrovcu da bi se uverio u kakvom je stanju. Zgrozio se viđenim. Porta crkve je bila neograđena. Travu niko nije kosio, osim stoke koja je slobodno pasla oko crkve. Sama crkva je bila u jadnom stanju. Ulaz je bio „obezbeđen“ jednim poprečno navaljenim vratima. Unutrašnjost crkve ispunjena vlagom. Polupani prozori, razvaline opustošene pomoćne zgrade. Predsednik Dimić posramljen šalje dopis u Sovjetski Savez u kome navodi da se u Aleksincu desila velika poplava usled obilnih kiša. Voda je odnela most u Gornjem Adrovcu i Ruskoj crkvi nije moguće prići. Sve ovo da bi se izbegla državna i nacionalna sramota. Već naredne godine opština Aleksinac je uložila tadašnjih 800.000 dinara u adaptaciju crkve. Zavod za zaštitu spomenika je takođe učestvovao svojim sredstvima na istom poslu. Sve to u okviru obeležavanja sto godina Adrovačkog boja i pogibije pukovnika Nikolaja Rajevskog.

Nakon delimične popravke Ruske crkve i obeležavanja stogodišnjice Adrovačkog boja, odnosno pogibije pukovnika Rajevskog, paroh Miodrag Simić iz Jakovlja, koji je obavljao službu i u Gornjem Adrovcu, pozvao je episkopa Irineja da obavi malo osvećenje crkve “Svete Trojice“. Paroh Simić je pozvao i sveštenika Ljubišu Nedeljkovića da prisustvuje službi. Međutim, te 1979. godine komšija paroha Simića, inače pripadnik službe bezbednosti, dao mu je jedno zapečaćeno pismo da preda crkvenjaku u Gornjem Adrovcu. Po kazivanju sveštenika hadži Ljubiše Nedeljkovića, a koje mu je ispričao paroh Simić, parohu je bilo sumnjivo ovo pismo, pa ga je otvorio na svoju ruku. U pismu je stajala direktiva crkvenjaku da ne daje ključ episkopu Irineju i da se spreči njegov dolazak u Adrovac.  Vladika je u zakazani dan došao rano ujutru kolima do Adrovca. Ali u crkvu se nije moglo ući jer su u bravi bili nabijeni mali ekseri i žice. Tek zajedničkim naporom vladike Irineja i sveštenika Simića i Nedeljkovića uspeli su da povade eksere i žicu i da uđu u crkvu. Ipak, mnogo naroda je ostalo uskraćeno prisustvovanju liturgije i osvećenju. Neko je u međuvremenu posekao drveće i granje i nabacao na lokalni put. Tako da se vozilom nije moglo prići do same crkve. Vladika i sveštenici su se nakon službe vratili drugim putem, od Gornjeg Adrovca ka Gredetinu.