Grejač - čuvar tradicije vojne muzike, mesto bogato istorijom

edavno je objavljena monografija Grejački mikroreon, žrtve ratova i buna u 19. i 20. veku koju su napisali profesor dr Miroslav Đurđanović, profesor Mašinskog fakulteta u Nišu, koji ima veliki broj radova u struci, sada živi u Teksasu (SAD) i Svetozar-„Cete“ Stajić, prosvetni radnik u penziji čiji je nastavni predmet bio istorija, autor hronike o Tešici.

U toj monografiji objavljen je podatak o radu Vojne muzičke škole u Grejaču od februara do oktobra 1915. godine, osnovane odlukom Vrhovne komande srpske vojske, pri Moravskoj divizijskoj oblasti, koja je radila u tadašnjoj zgradi Osnovne škole u Grejaču. To je bio povod da SO Aleksinac i MZ Grejač postave spomen-ploču koja govori o tome i otkriju je 6. 6. 2015. u prisustvu komandanta KOV-a Niš general-potpukovnika Milosava Simovića. 

Spomen-ploču otkrili su komandant KOV- a Niš general- potpukovnik Milosav Simović i predsednik opštine Aleksinac Nenad Stanković. 

Manifestaciju je upriličio program učenika OŠ Grejač i predstavnici niškog vojnog orkestra, reprezentativni orkestar Vojske Srbije „Stanislav Binički“ iz Beograda, sa solistima Dankom Stojiljković i Dejanom Pešićem, kao i autori monografije o Grejačkom mikroreonu profesor dr Miroslav Đurđanović i Svetozar- „Cete“ Stajić, istoričar, kao i njihovi gosti. U publici je bilo i meštana, kao i ljudi koji žive van Grejača: profesor na Univerzitetu Teksas Dragan Đurđanović, iz Austina, meštani koji žive u Republici Srpskoj i profesori i nastavnici OŠ Grejač, sa direktorkom. 

Interesantna je priča da su mnogila zacupkale noge kada je solista Dejan Pešić zapevao pesmu „Ja sam ja Jeremija“, jer se radi o veoma bliskoj narodu pesmi, koja govori o ovom tobdžiji, koji je stvarni lik, učesniku Prvog svetskog rata od 1914- 1918. godine. Nije nemoguće da je ova pesma nastala u Vojnoj muzičkoj školi u Grejaču za vreme 1915. dok je ona radila u Grejaču, koji se nalazi u blizini Donje Toponice, a iz sasvim određenog razloga se pominje, po stvarnom liku Jeremiji Krstiću, borcu u ovom ratu. 

Naime, u Donjoj Toponici je osnovana Bolnica sa uma sišavših, posle Prvog svetskog rata, a na osnovu ideje iz 1911. godine. Smeštena na 86 hektara ona je bila vlasništvo Kraljice Natalije, nakon razvoda od kralja Milana Obrenovića, sa zasadom borova, jela, tuja i dr. kultivisanih zasada, na kojoj je tada bilo 2 zgrade i jedan magacin. Ovaj posed kraljica Natalija prodala je državi Srbiji za 100. 000 dinara, a prostor je ustupljen sanitetskoj službi Ministarstva unutrašnjih poslova Srbije. Godine 1923. Počela je gradnja bolničkog kompleksa. Sagrađena je „Vila Toponica“ u kojoj je bio smešten radi „ lečenja“ princ Đorđe Karađorđević, od 9. juna 1926 do aprila 1941. godine. U ovoj zgradi- vili je sada umetnički paviljon gde se organizuju likovne kolonije i druge kulturne manifestacije. 

Upravo ovo kraljevsko poreklo imanja bio je mogući povod da se Toponica stavi u pesmu, kao rodno mesto Jeremije Krstića, koja govori o seljačko- artiljerijskom životu ovog moravskog seljaka. 

Istorijski podatak je i koga je izneo predsednik Nenad Stanković, predsednik opštine Aleksinac, da je Stanislav Binički, po kome orkestar Vojske Srbije nosi ime, kao pukovnik bio na ratištu u ovom kraju za vreme Prvog srpsko- turskog rata, što je pokazalo da je okestar Vojske Srbije, ioz tog razloga na pravom mestu i da povodom 100 godina Vojne muzičke škole drži koncert u Grejaču. 

Šetajući mirnim ulicama Grejača, pre otkrivanja spomen- ploče o radu Vojne muzičke škole u Grejaču pre 100 godina, primetili smo u blizini škole dosta kuća, pokrivenih ćeremidom iz Pardik, kod Ražnja, koje potpiču iz ranijeg ili tog perioda rada Vojne muzičke škole. Tom priliko sreli smo i meštanku Mirjanu Veličković, tehnologa iz Bosanskog Broda, koja letnje dane provodi u dedovoj kući ograđenoj jednim kamenim zidom, koji je stariji od 100 godina. Naime, njen deda Živko Veličković, iz Velikog Drenovca, železnički radnik- skretničar, kupio je 13. 7. 1912. godine kuću od aleksinačkog prote Milete Stevanovića, koja o tome kao uspomenu ima tapiju iz perioda iza Prvog srpsko- turskog rata. Tu je njen otac Dobrivoje bio učitelj u toku rata, kao i njena majka Darinka, koja je 30. 7. 1944. godine poginula prilikom savezničkog bombardovanja. U blizini je kovačka radnja Dušana Kostadinovića, iz vremena iza rata, građena u ondašnjem stilu i pokrivena ćeramidom. 

U mestu Grejač je i Hram Vaznesenja Gospodnjeg, koji je podignut pre više od jednog veka, koji u svom letopisu beleži značajne podatke iz istorije ovog mesta. 

I na kraju, da napomenemo da je muzika negovana u ovom moravskom selu, što su pokazale učenice OŠ Grejač, u njemu uspešno radi i folklor, a poznato je da je to rodno mesto estradne pevačice Biljane Jevtić, kojoj je ovako živa muzička aktivnost njenog mesta rođenja uticala na razvoj njenog muzičkog talenta, jer se muzička istorija na ovim prostorima pisala baš u njenom Grejaču.